უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ, რუსეთში პრესის თავისუფლებამ პრაქტიკულად შეწყვიტა არსებობა და ცენზურის დონე „საბჭოთა დროიდან გაუგონარია“. ეს დასკვნა საერთაშორისო ორგანიზაცია „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშეს“ (RSF) ექსპერტებმა გააკეთეს, რომლებმაც პრესის თავისუფლების მხრივ ქვეყნების ყოველწლიური რეიტინგი გამოაქვეყნეს.
რუსეთი რეიტინგში 180-დან 155-ე ადგილზეა, რაც ქვეყნის ისტორიაში ყველაზე ცუდი მაჩვენებელია. ერთი წლის წინ რუსეთი 150-ე ადგილზე იყო. 2022 წლის 24 თებერვალს, უკრაინაში რუსეთის შეჭრამდეც კი, კრემლმა მნიშვნელოვნად გაზარდა ზეწოლა დამოუკიდებელ მედიასა და ჟურნალისტებზე, იტყობინება რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე.
„2021 წელს ასზე მეტი ჟურნალისტი და მთელი რედაქცია „უცხოურ აგენტად“ გამოცხადდა, ბევრი იძულებული გახდა ამის გამო მუშაობა შეეწყვიტა“, – იხსენებენ მოხსენების ავტორები, რადიოსადგურ „ეხო მოსკვის“ ლიკვიდაციას, მუშაობის შეწყვეტას. ტელეკომპანია „დოჟდის“ და „ნოვაია გაზეტას“ ოპერაცია, რომელიც რედაქტორია ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი დიმიტრი მურატოვის მიერ.
ოკუპირებულ უკრაინის ტერიტორიებზე რუსული არმია, როგორც მოხსენების ავტორები ამბობენ, „მიზანმიმართული იყო ახალი ამბების წყაროებზე და ცდილობდა ადგილობრივი მედიის თანამშრომლობაზე იძულებას“.
„თვით რუსეთში მთავრობამ დაამყარა სრული კონტროლი ინფორმაციაზე მასიური სამხედრო ცენზურის შემოღებით, მედიის ბლოკირებით და დაუმორჩილებელი ჟურნალისტების დევნის, მასობრივი ემიგრაციის იძულებით. ეს მოძრაობა დაიწყო 2021 წელს, „უცხოური აგენტების შესახებ“ კანონის გამკაცრების შემდეგ. ”და ოპოზიციური პოლიტიკოსის ალექსეი ნავალნის დევნა, რომელიც ახლა ციხეშია”, – იტყობინება რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე.
ექსპერტები ასევე აღნიშნავენ, რუსეთის შემოჭრის პირველი თვის განმავლობაში დაბომბვის შედეგადხუთი ჟურნალისტის და მედიის თანამშრომლის დაღუპვის შესახებ.
2022 წელს RSF-ის ექსპერტებმა ქვეყნების რეიტინგში რუსეთის ადგილის დადგენისას მხედველობაში მიიღეს ის ფაქტი, რომ ქვეყანაში აკრძალულია უცხოური სოციალური ქსელები Facebook, Twitter და Instagram, ასევე ცვლილებები ეროვნულში. კანონმდებლობა, რომლის მიხედვითაც, რუსეთის არმიის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება, რომელსაც ხელისუფლება დეზინფორმაციად მიიჩნევს, 15 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ემუქრება.
RSF-ის თანახმად, ბელორუსიაში, სადაც „დიქტატორი ალექსანდრე ლუკაშენკო დიდი სისასტიკით დევნიდა დამოუკიდებელ ჟურნალისტებს 2020 წლის აგვისტოში მისი „ხელახალი არჩევის“ შემდეგ“, პრესის თავისუფლების მდგომარეობა ამჟამად უკეთესია, ვიდრე მეზობელ რუსეთში.
რეპორტიორების საზღვრებს გარეშე მიმდინარე რეიტინგში ბელორუსმა რუსეთზე ორი პოზიციით მაღალი 153-ე ადგილი დაიკავა. ერთ-ერთი მოვლენა, რომელიც ბელორუსში არსებულ მდგომარეობას ასახავს, იყო Ryanair-ის იძულებითი დაშვება მინსკში 2021 წლის მაისში, რათა დაეკავებინათ Nexta ტელეგრამის არხის ყოფილი მთავარი რედაქტორი რომან პროტასევიჩი, ამბობენ ექსპერტები.
უკრაინა რეიტინგში 97-დან 106-ე ადგილზე დაეცა. ექსპერტებმა განაცხადეს, რომ ქვეყანაში სიტყვის თავისუფლების მდგომარეობა რუსეთის შემოჭრის დაწყების შემდეგ გაუარესდა. მედია მუდმივი საფრთხის ქვეშ იმყოფება რუსული ძალების მხრიდან, აღნიშნულია დოკუმენტში. რუსეთის კონტროლის ქვეშ მყოფ ტერიტორიებზე უკრაინულ მედიას ხშირად ანაცვლებს კრემლის პროპაგანდა. დოკუმენტში ასევე ნახსენებია პუბლიკაციების დახურვა, რომლებიც უკრაინის ხელისუფლებამ კრემლის პროპაგანდად მიიჩნია და უკრაინული გამოცემების მიერ მიკერძოებული ინფორმაციის გამოქვეყნება, რაც, კვლევის ავტორების აზრით, მედიის მიმართ საზოგადოების უნდობლობას იწვევს.
ცენტრალური აზიის ქვეყნებზე საუბრისას RFS აქ წერს, რომ ამ ქვეყნების მთავრობები მედიაზე ზეწოლას ახდენენ, რათა უკრაინის ომი უფრო „ნეიტრალურად“ გააშუქონ. თურქმენეთში (177-ე), მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე ჩაკეტილ ქვეყანაში და ყოველთვის ინდექსის ბოლოში, მედია მთლიანად კონტროლდება ხელისუფლების მიერ და ისინი იგნორირებას უკეთებენ ომს.
„გარკვეული პრესის თავისუფლება და მედიის პლურალიზმი“ მხოლოდ ყირგიზეთშია, რომელიც ორგანიზაციის რეიტინგში 72-ე ადგილზეა. აზერბაიჯანშიც მძიმე მდგომარეობაა, რადგან პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი “სასტიკად დევნის” ოპოზიციურ ჟურნალისტებს, რსფ-ის თქმით. ორგანიზაციის მონაცემებით, ეს ქვეყანა რეიტინგში 154-ე ადგილს იკავებს.
პრესის თავისუფლებით ყველაზე ხელსაყრელი ვითარების მქონე ქვეყნებს შორის იყო სკანდინავიის სახელმწიფოები: ნორვეგია (1-ლი), დანია (მე-2) და შვედეთი (მე-3). ამავდროულად, პირველ ხუთეულში პოსტსაბჭოთა სივრცის ქვეყანა შევიდა – ესტონეთი, რომელმაც მე-4 ადგილი დაიკავა და ფინეთს მხოლოდ ერთი პოზიციით გაუსწრო.
ყველაზე ნაკლებად თავისუფალი პრესის მქონე ქვეყნებს შორისაა ჩრდილოეთ კორეა (180-ე), ერითრეა (179) და ირანი (178). 2022 წელს ჩინეთმა რეპორტიორებს საზღვრებს გარეშე 175-ე ადგილი დაიკავა. მიანმარი სამხედრო გადატრიალების შედეგების გამო 176-ე ადგილზე დაეცა.
პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსი, რომელსაც ყოველწლიურად აქვეყნებს რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე, აფასებს ამ სფეროში არსებულ მდგომარეობას მსოფლიოს 180 ქვეყანაში. 2022 წელს პირველად, RSF-მა გამოიყენა ახალი მეთოდოლოგია რეიტინგის შედგენისთვის, რომელიც ითვალისწინებს ხუთ დამატებით ფაქტორს, რომლებიც გავლენას ახდენს პრესის თავისუფლების მდგომარეობაზე მოცემულ ქვეყანაში, კერძოდ: პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ-კულტურულ კონტექსტზე, სამართლებრივი ჩარჩო და უსაფრთხოების მდგომარეობა.
როგორც ანგარიშის ავტორებმა აღნიშნეს, ამჟამინდელი რეიტინგი მიუთითებს “პოლარიზაციის გაუარესებაზე, გაძლიერებული საინფორმაციო ქაოსით: მედიის პოლარიზაცია, რამაც გამოიწვია განხეთქილება ქვეყნებში და პოლარიზაცია სახელმწიფოებს შორის საერთაშორისო დონეზე”.
